Tamsalt n timmunent n tmurt n leqbayel ɣur-i mačči n wassa. Seg wasmi mezziyeɣ selleɣ i yemma teqqar nekkni d leqbayel, tamurt n leqbayel . Kecmeɣ ar uɣerbaz qqaren tamurt n lezzayer, ur fhimeɣ cayen. Nettimɣur akken, selleɣ i wayetma i yhemmlen tasertit ttmeslayen af tlelli, tigduda, tamaziɣt. Nekk si ljiha-w umneɣ d akken a nerr lezzayer d tamaziɣt, lliɣ seg inelmaden i yukan deg uhebbus ɣef unelmad di 1994-1995. Di tegnit-nni di leɛmer xemmeɣ ad s-iniɣ ama nekk neɣ tawacult-iw d akken a ɣ-iruḥ useggas n leqraya, nettwali kan iswi, taqbaylit i d tameslayt-iw d ta i y-bɣiɣ imi nekkni mačči d iɛraben. D aseggas ur d-ittuɣalen ara di tudert-iw, imi d aseggas-iw amenzu n umennuɣ, nekker mgal tadiyulujit taɛrabt, ayen nniden akk d tikerkas.
Qqimeɣ akken ttarguɣ, ttarguɣ melmi aqbayli ilelli amegday ad yeṭṭef adabu akken a nbeddel udem i lezzayer, a ziɣ nekk d neyya.
Imir bdiɣ qqareɣ kra n yedlisen imi selleɣ s yisemawen n kra n leqbayel i yettu umezruy, ur d-ttadren ara leqbayel, ulac-iten deg umezruy i yesselmad uɣerbaz n tmurt. Ɣriɣ adlis n Muḥemmed Aɛrab Busɛud « Heureux les martyrs qui n’ont rien vu », Aɛmar Ourdane « la crise berbériste 1949, un conflit à plusieurs faces », Salem Chaker « Imaziɣen assa », yiwet n tesɣunt umi qqaren « berbères une identité en construction »…atg.
Mi kecmeɣ ar tseddawit din sɛiɣ am wayen din n yedlisen i tɣur-i, xas xeddmeɣ af tesnawalt tamaziɣt (linguistique berbère) maca lwelha-inu truḥ ar yedlisen n umezruy d tsersit, bɣiɣ ad zreɣ ayen akk yeḍran d tmurt n leqbayel.
Din kan d tafsut taberkant 2001, nɣan yemsulta ljar-iw, akken nɣan ugar n 126 d ilemzi. Ugiɣ ad amneɣ yettwanɣa, werjin zureɣ lmegget neɣ walaɣ udem-is almi d assen. Tamurt n leqbayel merra d aḍu n leḥzen i d-ihubben fell-as. Ar melmi ara tkemmel akka ? Ar melmi leqbayel ara tt-mettaten akken a d-ḥellin i wiyaḍ, ar melmi ara nkemmel di nnger-agi. Nekkni nesteqsay adabu ixeddem ccɣel-is, yettkemmil deg usengar n teqbaylit ula daxel n tmurt n leqbayel. Aṭas n temsal i yeḍran mačči d yiwet akken ad tt-id-iniɣ dagi, kecmeɣ ar umussu n timmanit n tmurt n leqbayel, lliɣ d taselmaṭ n teqbaylit, syin ddzeɣ abrid ɣer Fransa, kemmleɣ almud din, dina i nebda nettmeslay nekkni s yinelmaden af umgarad yellan ger timmanit d timmunent, din i nekcem ugar deg ulmud n tesnawalt tamaziɣt xersum ayen yeɛnan « la standardisation de la langue » din i d-nufa d akken tifrat akken tameslayt ad t-idir d akken ad tt-tesnernid deg wadeg anda tt-ttmeslayen, ccɣel-agi daɣen yuḥwaj aṭas n umeslay akken a t-id-nessefhem, ahat a d-nuɣal ɣur-s tikkelt nniḍen.
Ma d timmunent i nessutur a neqqim ddaw tecḍat n lezzayer, nniɣ-as yah : berru briɣ-as maɛna qqim ar warraw-im. Ugiɣ timmanit xater ur nseɛɛu ara akud a nexdem kra. Af waya i xtareɣ timmunent. S timmunent ara nbeddel udem i tmurt n leqbayel, imi atan bdan ɛejjrent s taɛrabt d tinneslemt, acu tella yiwet n tɣawsa ilaq ad tt-nessefham i yemdanen, ur nekkat ara mqal aɛraben neɣ mgal n kra n ddeyyana, imi nekkni d imagdayen d ilelliyen, nekk kkateɣ af tlelli nneɣ, kkat mgal tadiyulujit n taɛrabt tinneslemt i bɣan ad resin di tmurt n leqbayel wamma timnaḍin n lezzayer d tefriqt ugaffa d ayen ḥerran-tent.
D lawan ad iliɣ d ayen lliɣ, d taqbaylit kan, tamurt-iw d tamurt n leqbayel, bɣiɣ ad tt-wasnekdeɣ (être préentée) akka, yiwet n tyemmat ay nesɛa, d lawan ad tuɣal tmurt n leqbayel ar izuran-is, ad terfed iman-is, imi arraw-is fuden, tilelli fuden tudert zeddigen, d tudert zeddigen i ɣef nettnadi, tin ara idiren warraw-nneɣ, imi yeqqar Mouloud Mɛemri d akken idles ilaq ad t-tidireḍ (une culture ça se vit). Nfud tudert s teqbaylit; aɣerbaz s teqbaylit, ixammen n umezgun, ixxamen n ssinima…
Anda nebɣu nili, akken bɣun ilin wuguren ara d-nemmager, ala abrid n timmunent ara neḍfer, xas ahat nekkni ur tt-nettidir ara, anwa i yezran, maca arraw-nneɣ a sen-neǧ agerruj-a: taqbaylit tuḥwaj tilelli.
2016-03-20T13:38:02+01:00
Tamsalt n timmunent n tmurt n leqbayel ɣur-i mačči n wassa. Seg wasmi mezziyeɣ selleɣ i yemma teqqar nekkni d leqbayel, tamurt n leqbayel . Kecmeɣ ar uɣerbaz qqaren tamurt n lezzayer, ur fhimeɣ cayen. Nettimɣur akken, selleɣ i wayetma i yhemmlen tasertit ttmeslayen af tlelli, tigduda, tamaziɣt. Nekk si ljiha-w umneɣ d akken a nerr lezzayer d tamaziɣt, lliɣ seg inelmaden i yukan deg uhebbus ɣef unelmad di 1994-1995. Di tegnit-nni di leɛmer xemmeɣ ad s-iniɣ ama nekk neɣ tawacult-iw d akken a ɣ-iruḥ useggas n leqraya, nettwali kan iswi, taqbaylit i d tameslayt-iw d ta i y-bɣiɣ imi nekkni mačči d iɛraben. D aseggas ur d-ittuɣalen ara di tudert-iw, imi d aseggas-iw amenzu n umennuɣ, nekker mgal tadiyulujit taɛrabt, ayen nniden akk d tikerkas. Qqimeɣ akken ttarguɣ, ttarguɣ melmi aqbayli ilelli amegday ad yeṭṭef adabu akken a nbeddel udem i lezzayer, a ziɣ nekk d neyya. Imir bdiɣ qqareɣ kra n yedlisen imi selleɣ s yisemawen n kra n leqbayel i yettu umezruy, ur d-ttadren ara leqbayel, ulac-iten deg umezruy i yesselmad uɣerbaz n tmurt. Ɣriɣ adlis n Muḥemmed Aɛrab Busɛud « Heureux les martyrs qui n’ont rien vu », Aɛmar Ourdane « la crise berbériste 1949, un conflit à plusieurs faces », Salem Chaker « Imaziɣen assa », yiwet n tesɣunt umi qqaren « berbères une identité en construction »…atg. Mi kecmeɣ ar tseddawit din sɛiɣ am wayen din n yedlisen i tɣur-i, xas xeddmeɣ af tesnawalt tamaziɣt (linguistique berbère) maca lwelha-inu truḥ ar yedlisen n umezruy d tsersit, bɣiɣ ad zreɣ ayen akk yeḍran d tmurt n leqbayel. Din kan d tafsut taberkant 2001, nɣan yemsulta ljar-iw, akken nɣan ugar n 126 d ilemzi. Ugiɣ ad amneɣ yettwanɣa, werjin zureɣ lmegget neɣ walaɣ udem-is almi d assen. Tamurt n leqbayel merra d aḍu n leḥzen i d-ihubben fell-as. Ar melmi ara tkemmel akka ? Ar melmi...
https://www.afraniman.org/testimonials/farru%c7%a7a/